ایت الله محمدتقی بهجت

محمدتقی بهجت فومنی (زادهٔ ۲ شهریور ۱۲۹۵ در فومن – درگذشتهٔ ۲۷ اردیبهشت ۱۳۸۸ در قم)،^[۱] از عرفای به‌نام و از مراجع تقلید شیعه بود. او از شاگردان محمدحسین غروی اصفهانی (مشهور به کمپانی) و سید علی قاضی بود^[۲] و از جانب سید علی قاضی لقب فاضل گیلانی گرفته بود.^[۲][۳] وی در ۹۲ سالگی به علت ایست قلبی در بیمارستان ولیعصر قم درگذشت^[۴] و در حرم فاطمه معصومه به خاک سپرده شد.^[۵]

زندگی نامه

تولد

محمدتقی بهجت در شب جمعه برابر با ۲ شهریور ۱۲۹۵ برابر با ۲۵ شوال ۱۳۳۴ در خانواده‌ای دیندار، در شهر فومن واقع در استان گیلان، چشم به جهان گشود.^[۱] کربلایی محمود، پدر وی، از مردان مورد اعتماد شهر فومن بود و در ضمن اشتغال به کسب و کار، به رتق و فتق امور مردم می‌پرداخت و اسناد و قباله‌های محلی به گواهی وی می‌رسید.^[۶] پدرش همچنین از ذوق ادبی برخوردار بوده و در رثای اهل بیت به ویژه حسین بن علی شعر می‌سرود.^[۱][۶]

نامگذاری

کودکی بهجت

کربلایی محمود، پدر بهجت

دربارهٔ نام بهجت خاطره‌ای از یکی از نزدیکان وی نقل شده است:^{[۷][۶][۸][۹]}

پدر ایشان در سن ۱۶–۱۷ سالگی بر اثر بیماری وبا در بستر بیماری می‌افتد و حالش بد می‌شود به گونه‌ای که امید زنده ماندن او از بین می‌رود وی می‌گفت: در آن حال ناگهان صدایی شنیدم که گفت: «با ایشان کاری نداشته باشید، زیرا ایشان پدر محمدتقی است.»

تا اینکه با آن حالت خوابش می‌برد و مادرش که در بالین او نشسته بود گمان می‌کند وی از دنیا رفته، اما بعد از مدتی پدر آقای بهجت از خواب بیدار می‌شود و حالش رو به بهبودی می‌رود و بالاخره کاملاً شفا می‌یابد. چند سال پس از این ماجرا تصمیم به ازدواج می‌گیرد و سخنی را که در حال بیماری به او گفته شده بود کاملاً از یاد می‌برد. بعد از ازدواج نام اولین فرزند خود را به نام پدرش مهدی می‌گذارد، فرزند دومی دختر بوده، وقتی سومین فرزندش متولد می‌شود، اسمش را محمدحسین می‌گذارد، و هنگامی که خداوند چهارمین فرزند را به او عنایت می‌کند به یاد آن سخن که در دوران بیماری اش شنیده بود می‌افتد، و وی را «محمدتقی» نام می‌نهد، ولی وی در کودکی در حوض آب می‌افتد و از دنیا می‌رود، تا اینکه سرانجام پنجمین فرزند را دوباره «محمدتقی» نام می‌گذارد، و بدینسان نام بهجت مشخص می‌گردد.

از کودکی تا آغاز نوجوانی

نوجوانی محمدتقی بهجت

نخستین رویداد مهم در زندگی وی، از دست دادن مادر در شانزده ماهگی بود.^[۱][۶] تحصیلات ابتدایی را در مکتب‌خانه ملاحسین کوکبی فومنی واقع در فومن گذراند و در همان شهر به تحصیل مقدمات علوم اسلامی در حوزه علمیه پرداخت.^[۱][۱۰] زیر نظر استادانی همچون شیخ احمد سعیدی فومنی دروس حوزوی را کنار برخی متون فارسی همچون بوستان، گلستان و کلیله‌ودمنه فراگرفت.^{[۱][۱۱][پیوند مرده]}

سفر به کربلا

محمدتقی بهجت (جوانی)

در ۱۳ سالگی پدرش که شوق وی به کسب علم را دید، او را همراه یکی از دوستان متمکّنش که قصد تشرف به عتبات داشت، به کربلا فرستاد. محمدتقی در سفر اول موفق به خروج از مرز نشد و مأموران مرزی به بهانه عدم همراهی والدین یا نداشتن جواز خروج، از ورودش به عراق جلوگیری کردند.^[۲][۱۱] اما چندی بعد، در جمادی الثانی سال ۱۳۴۸ ق.(۱۳۰۸ خورشیدی) در حالی که چند ماه بیشتر تا ۱۴ سالگی فاصله نداشت موفق به خروج از کشور شد.^[۲][۱۰] محمدتقی به منزل عمویش که در آن زمان مقیم کربلا بود، وارد شد و پس از حدود یک سال به مدرسه رفت و در حجره ساکن شد.^[۲][۱۱] محمدتقی در این سال‌ها ادبیات عرب و بخشی از کتاب‌های فقه و اصول را خواند و در سال دوم سکونتش در کربلا، نزد آیت‌الله جعفر حائری فومنی و با حضور پدر که به کربلا آمده بود، به کسوت (لباس)روحانیت درآمد.^[۲][۱۱]

سفر به نجف

محمدتقی بهجت (جوانی)

بهجت، پس از چهار سال حضور در کربلا، در سال ۱۳۵۲. ق برابر با ۱۳۱۲ عازم نجف شد.^[۱۰][۱۱] او در حوزه علمیه نجف نخست بخش‌های پایانی سطح عالی علوم حوزوی را در محضر استادانی همچون مرتضی طالقانی، هادی میلانی، ابوالقاسم خویی، علی محمد بروجردی و محمود شاهرودی به پایان رساند و سپس وارد دروس خارج فقه و اصول شد.^[۲][۱۱] برای تحصیل در دروس خارج، در محضر استادان طراز اول نجف همچون آقا ضیاءالدین عراقی و میرزای نائینی در اصول و محمدکاظم شیرازی در فقه بود.^[۱۰][۱۱] سپس به حوزه درسی محمدحسین غروی اصفهانی (مشهور به کمپانی اصفهانی) پیوست و سال‌ها ماندگار شد. همچنین از محضر درس آیت‌الله ابوالحسن اصفهانی بهره برد.^{[۲][۱۰][۱۱]} محمدتقی علاوه بر فقه و اصول، به فلسفه و علوم عقلی نیز توجه داشت. بدین‌رو کتاب‌های مهم فلسفه مانند الاشارات و التنبیهات ابن سینا و اسفار ملاصدرا را نزد آیت‌الله سید حسین بادکوبه‌ای فراگرفت.^{[۲][۱۰][۱۱]}

با تدریس دروس، از فضلا و مدرسین سطوح عالی حوزه شد. همکاری با شیخ عباس قمی در تألیف کتاب سفینةالبحار از دیگر فعالیت‌های علمی و معرفتی وی در آن سال‌ها بود.^[۲][۱۱]

وی در حدود ۲۵ سالگی به درجه اجتهاد رسیده بود.^{[نیازمند منبع]}

اساتید

دو چهره برجستهٔ علمی و معنوی حوزهٔ نجف تأثیر عمیق‌تری بر شخصیت محمدتقی بهجت گذاشتند: غروی اصفهانی (مشهور به کمپانی) و سید علی قاضی.^{[۲][۱۰][۱۱]} وی سال‌ها از محضر غروی اصفهانی بهره برد و در محضر درس او، پیوسته آموخت و نقد کرد و پیش رفت؛ بدان حد که در زمرهٔ بهترین شاگردان او درآمد.^[۲][۱۱] او دربارهٔ محمدحسین غروی اصفهانی می‌گوید:(به نقل از مصباح)

مرحوم آقا شیخ محمد حسین طوری بود که اگر کسی به فعالیتهای علمی اش توجه می‌کرد تصور می‌کرد در شبانه روز هیچ کاری غیر از مطالعه و تحقیق ندارد، و اگر کسی از برنامه‌های عبادی ایشان اطلاع پیدا می‌کرد فکر می‌کرد غیر از عبادت به کاری نمی‌پردازد.^[۱۲][۱۳]

لقب فاضل گیلانی

همچنین عارف نامی میرزا علی قاضی تأثیر بسیاری بر روش عرفانی و کسب مراتب معنوی او گذاشت. به واقع وی با ورود به نجف اشرف در سن هیجده سالگی، گمشدهٔ خویش را در وجود او یافت و سال‌ها در محضرش، شاگردی کرد.^{[۲][۱۰][۱۱]} سید علی قاضی نیز به این شاگرد خود عنایات ویژه داشت و از سر صمیمیت و محبت، او را «فاضل گیلانی» خطاب می‌کرد.^{[۲][۳][۱۱]}

اشتغال شدید و شبانه‌روزی به تحصیل و تهذیب، گاهی وی را در بستر کسالت و بیماری می‌افکند. از همین روی، هر از گاه باید به کاظمین و سامرا و کربلا می‌رفت تا ضمن تغییر آب‌وهوا، جسم نحیف خود را از آسیب‌های بیشتر مصون نگه دارد.^[۲][۱۱]

بازگشت به ایران

محمد تقی بهجت - ۱۳۲۴ خورشیدی - نجف اشرف

محمدتقی بهجت پس از شانزده سال اقامت در عراق در سال ۱۳۲۴ ش. (۱۳۶۴ ق.) به توصیه پزشکان و به دلیل بیماری به ایران بازگشت.^[۱۴][۱۵] مدت چندانی نگذشته بود که به پیشنهاد خواهر بزرگترش ازدواج کرد.^[۱۴][۱۱] چند ماهی را در فومن ماند تا اینکه تصمیم گرفت دوباره به حوزهٔ علمیهٔ نجف برود. اما این بار بر آن شد که در مسیر راه و هم‌زمان با پرداختن به امور گذرنامه، چندی در شهر قم ساکن شود، تا با حوزه علمیه قم آشنایی بیشتری پیدا کند، سپس عازم نجف گردد. بدین‌رو در شوال سال ۱۳۶۴ ق. برابر با ۱۳۲۴ خورشیدی، عازم قم شد.^{[۱۴][۱۵][۱۱]} بیش از چندی از حضورش در قم نگذشته بود که در ۲۸ صفر سال ۱۳۶۵ ق.، برابر با سال ۱۳۲۵ ش. پدر خود را نیز از دست داد.^[۱۴][۱۱] ماه‌های سکونت در قم با خبرهایی ناگوار که از نجف می‌رسید، همراه بود؛ درگذشت سید ابوالحسن اصفهانی در ذی‌الحجه ۱۳۶۵ ه‍. ق؛ و میرزا علی قاضی در ربیع‌الاول ۱۳۶۶ ق. او را به سوگ نشاند.^{[۱۴][۱۵][۱۱]}

اقامت در قم

این اخبار و فوت پدر، وی را برآن داشت که در شهر قم سکنی گزیند^[۱۵][۱۱] و در آنجا تحصیلات خود را با حضور در جلسات درس خارج کوه کمری و بروجردی (که چند ماهی از حضورش در حوزه علمیه قم نمی‌گذشت) ادامه دهد.^{[۱۴][۱۵][۱۱]} وی در زمرهٔ برجسته‌ترین افراد حاضر در درس آن مرجع قرار گرفت^[۱۵][۱۱] و خیلی زود به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و دقیق‌ترین مستشکلان درس او شناخته و انگشت‌نما شد. بدین روی، لب از نقد و اشکال علمی بست تا به چشم نیاید و بدو توجه نشود.^[۱۴][۱۱]

مصباح یزدی، در این باره می‌گوید:

آیت‌الله بهجت از همان زمانی که بروجردی در قم درس شروع کرده بودند از شاگردان برجسته و از مُستَشکِلین معروف و مبرّز درس ایشان بودند. معمولاً استادانی که درس خارج می‌گویند، در میان شاگردانشان یکی دو سه نفر هستند که ضمن اینکه بیش از همه مطالب را ضبط می‌کنند احیاناً اشکالاتی به نظرشان می‌رسد که مطرح و پی‌گیری می‌کنند تا مسائل کاملاً حل شود. اینان از دیگران دقیق‌ترند، و اشکالاتشان علمی‌تر و نیاز به غور و بررسی بیشتری دارد، و ایشان در آن زمان چنین موقعیتی را در درس مرحوم آیت‌الله بروجردی داشتند.^{[۱۵][۱۶][۱۱]}

او تا پایان عمر در شهر قم زندگی کرد.

اسامی اساتید

اساتید خارج فقه و اصول

اساتید اخلاق و عرفان

اساتید فلسفه

درگذشت

محمدتقی بهجت در ساعت ۱۴ و ۳۰ دقیقه روز یکشنبه ۲۷ اردیبهشت ۱۳۸۸ در سن ۹۲ سالگی به علت ایست قلبی درگذشت.^[۴][۱۷] جنازه وی پس از تشییع انبوه مردم و اقامه نماز بر آن توسط جوادی آملی در حرم فاطمه معصومه (در مسجد بالاسر^[۵])دفن شد.

در پی درگذشت وی شخصیت‌های سیاسی مانند سید علی خامنه‌ای، هاشمی رفسنجانی و رئیس جمهور وقت (احمدی نژاد) و سایر مسئولان عالی‌رتبه نظام، مراجع تقلید (سیستانی، مکارم شیرازی، صافی، موسوی اردبیلی، نوری همدانی، سبحانی، مظاهری، گرامی، ملکوتی، علوی گرگانی، ...) و بزرگان حوزه و مراکز و مجامع دینی و فرهنگی پیام تسلیت فرستادند.^[۱۸][۱۱]

فعالیت‌ها

فعالیت‌های علمی

تدریس

وی در زمان طلبگی در نجف به تدریس نیز مشغول بود.^[۱۹] پس از ورود به قم نیز مشغول تدریس شد و پس از قریب یک سال به تدریس خارج فقه و اصول همت گماشت که بیش از شصت سال و تا آخرین روزهای عمرش ادامه یافت.^[۱۴][۱۱] در سال‌های اخیر صبح‌ها به تدریس خارج فقه و عصرها به تدریس خارج اصول اشتغال داشت و به انگیزه دوری از شهرت، حجره‌های مدارس و سپس منزل خود را محل تدریس قرار داد؛ اما سرانجام با اصرار شاگردان، نخست در دو مسجد کوچک و از سال ۱۳۷۵ ش. در مسجد فاطمیه، واقع در گذرخان درس‌های خود را برگزار کرد و تا پایان عمر در این محل به تدریس اهتمام ورزید.^[۱۴][۱۱]

اسامی شاگردان

با توجه به اینکه بهجت به خاطر شهرت گریزی عمدتاً در منزل خود تدریس می‌کرد، با وجود این افراد بسیاری شاگرد وی بودند که برخی از آنان از قرار زیرند:^{[۲۰][۲۱][۱۱]}

تالیفات

آیت‌الله بهجت، تألیفات متعددی در فقه و اصول دارند که خود برای چاپ اکثر آنها اقدام نکردند. وقتی گروهی خواستند آثارش را بدون استفاده از وجوه شرعی، چاپ کنند، به آنان گفت: «هنوز بسیاری از کتاب‌های علمای بزرگ، سال‌هاست که مخطوط باقی‌مانده‌اند. آنها را چاپ کنید. این کتاب‌ها دیر نشده است».^[۲۲][۲۳] اما برخی از آثار چاپی و خطی او به این قرار است:^{[۲۲][۲۳][۱۱]}

رساله توضیح المسائل (فارسی و عربی)
مناسک حج
وسیلةالنجاة:این کتاب حاوی آرای او در برخی ابواب فقه است که در متن کتاب وسیلةالنجاة، تألیف آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی آمد و جلد نخست آن به چاپ رسید.
جامع‌المسائل: دوره فقه فتوایی، حاصل تأمّلات بیست‌وپنج ساله این فقیه اهل‌بیت در مقام افتاست که در نوع خود بی‌نظیر است. بخشی از آن حاشیه برکتاب ذخیرةالعباد شیخ محمدحسین غروی اصفهانی است که در پنج جلد به چاپ رسید.
مباحث الاصول:دوره کامل اصول
مجموعه فقهی بهجةالفقیه:شامل کتاب‌های طهارة، صلاة، زکاة، خمس و حج؛
حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری و تکمیل آن تا پایان متاجر
حاشیه بر مناسک شیخ انصاری
سروده‌های عرفانی و اخلاقی

وی در تألیف سفینةالبحار با شیخ عباس قمی نیز همکاری داشته‌است.^{[۲][۲۳][۱۱]}

فعالیت‌های اجتماعی

مرجعیت

پس از درگذشت محمدعلی اراکی، جامعهٔ مدرسین حوزه علمیه قم، مرجعیت وی را اعلام کرد و افرادی چون عبدالله جوادی آملی و علی مشکینی نیز برای پذیرش مرجعیت از سوی وی نقش داشتند. همچنین او هیچگاه اقدام به انتشار رساله عملیه نکرد تا اینکه با درخواست‌های پی در پی افراد راضی شد تا فتاوایش بدون ذکر نام به چاپ برسد. از چاپ ششم به بعد روی جلد رساله او عبارت «العبد محمدتقی بهجت» نوشته شد.^[۱۰]

به نقل عباس محفوظی، وی خواسته بود که مقلدانش به علی صافی گلپایگانی رجوع کنند علی صافی چند ماه پس از فوت بهجت درگذشت. فرزند ارشد وی علی بهجت نیز اعلامیه‌ای مبنی بر ادامه کار دفتر آیت‌الله بهجت زیر نظر علی صافی صادر کرد.^[۲۴]

در نگاه دیگران

بهجت در نگاه علما دارای وجهه و حسن شهرت بود.

نظر روح‌الله خمینی دربارهٔ وی به نقل از مصباح آمده است: «مرحوم آقا مصطفی (ره) از پدرشان مرحوم امام (ره) نقل می‌کرد: آقا معتقدند جناب آقای بهجت دارای مقامات معنوی بسیار ممتازی هستند.^[۲۵][۲۶]»

علامه طباطبایی: «ایشان (بهجت) عبد صالح است»^[۲۵][۲۶]

بهاء الدینی: «الآن ثروتمندترین مرد جهان (از جهت معنوی) آقای بهجت است.»^[۲۵][۲۶]

امجد: «ایشان از مفاخر عصر ما هستند، کسانی که کم و بیش با ایشان آشنایی دارند می‌دانند که در یک اوج بالایی از علم و معنویت قرار دارند... بنده معتقدم آقای بهجت در علم و معنویت نظیر ندارد. به تعبیر دیگر: ایشان فرشته روی زمین هستند.^[۲۵][۲۶]»

علامه محمدتقی جعفری: «اینکه در روایات آمده است که «هر کس عالمی را در چهل روز زیارت نکند، مات قلبه (قلبش می‌میرد) و همچنین «زیارة العلماء أحبّ إلی الله تعالی من سبعین طوافاً حول البیت: زیارت علماء در نزد خدا محبوبتر از هفتاد بار طواف نمودن در گرد خانه {خدا} می‌باشد.» مصداق بارز «علما» بهجت هستند. صرف دیدن و ملاقات کردن ایشان خود سر تا پا موعظه است. من هر وقت ایشان را می‌بینم تا چند روز اثر این ملاقات در من باقی است، و در واقع هشدار دهنده برای ما می‌باشد.^[۲۵][۲۶]»

مشکینی: «ایشان (بهجت) از جهت علمی هم در فقه و هم در اصول، در یک مرتبه خیلی بالایی در میان فقهای شیعه قرار دارند، و از جهت تقوا و کمالات و عظمت روحی در مرحله‌ای بالاتر از آن می‌باشند^{[۲۵][۱۹][۲۶]}»

مصباح: «بهجت جامع دقتهای مرحوم آقا میرزا محمد تقی شیرازی از طریق شاگردان بر جسته شان آقا شیخ محمد کاظم، و همین‌طور نوآوریهای مرحوم آقای نائینی و مرحوم آقا شیخ محمد حسین اصفهانی، و تربیتهای معنوی مرحوم آقای قاضی می‌باشند.^[۲۵][۲۶]»

ادعای پیش بینی بهجت نسبت به بحران یمن

کاظم صدیقی در سخنانی که در دانشگاه شریف ایراد کرده بود به نقل از بهجت پیرامون درگیری‌های کشور یمن ادعا کرد: «شخصی در ایوان حرم امام رضا (ع) به محضر آیت‌الله العظمی بهجت (ره) رسید و پرسید "از ظهور چه خبر؟"؛ حضرت آیت‌الله العظمی بهجت (ره) جواب دادند: مراقب اوضاع یمن باشید؛ جرقه‌ای در یمن زده می‌شود که با ظهور ارتباط دارد و ما باید خودمان را برای ظهور آماده کنیم..»^[۲۷][۲۸] چندی بعد از سوی مرکز تنظیم و نشر آثار بهجت به این دلیل که از بیت و شاگردان بهجت کسی در این‌باره از وی مطلبی نشنیده است این ادعا را تأیید نکرد.^{[۲۹][۳۰][۳۱]}

پانویس‌ها و منابع

↑ ^۱٫۰ ^۱٫۱ ^۱٫۲ ^۱٫۳ ^۱٫۴ ^۱٫۵ ستاره‌ای بدرخشید و... مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله العظمی بهجت (قدس سره)
↑ ^۲٫۰۰ ^۲٫۰۱ ^۲٫۰۲ ^۲٫۰۳ ^۲٫۰۴ ^۲٫۰۵ ^۲٫۰۶ ^۲٫۰۷ ^۲٫۰۸ ^۲٫۰۹ ^۲٫۱۰ ^۲٫۱۱ ^۲٫۱۲ ^۲٫۱۳ ^۲٫۱۴ ^۲٫۱۵ پای در راه مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله العظمی بهجت (قدس سره)
↑ ^۳٫۰ ^۳٫۱ ناگفته‌هایی از آیت الله بهجت پایگاه خبری تابناک
↑ ^۴٫۰ ^۴٫۱ علت فوت آیت الله بهجت اعلام شد سایت تحلیلی خبری عصر ایران
↑ ^۵٫۰ ^۵٫۱ در آرزوی تو باشم مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله العظمی بهجت (قدس سره)
↑ ^۶٫۰ ^۶٫۱ ^۶٫۲ ^۶٫۳ زندگینامه آیت الله محمدتقی بهجت پایگاه جامع فرهنگی مذهبی آوینی
↑ زندگینامه آیت الله محمدتقی بهجت پایگاه اخلاقی و عرفانی الله
↑ زندگی نامه آیت الله بهجت پایگاه اطلاع رسانی شیعیان
↑ زندگی نامه آیت الله بهجت پایگاه اطلاع رسانی تابناک
↑ ^۱۰٫۰ ^۱۰٫۱ ^۱۰٫۲ ^۱۰٫۳ ^۱۰٫۴ ^۱۰٫۵ ^۱۰٫۶ ^۱۰٫۷ ^۱۰٫۸ زندگینامه آیت الله محمدتقی بهجت_تحصیلات پایگاه جامع فرهنگی مذهبی آوینی
↑ ^۱۱٫۰۰ ^۱۱٫۰۱ ^۱۱٫۰۲ ^۱۱٫۰۳ ^۱۱٫۰۴ ^۱۱٫۰۵ ^۱۱٫۰۶ ^۱۱٫۰۷ ^۱۱٫۰۸ ^۱۱٫۰۹ ^۱۱٫۱۰ ^۱۱٫۱۱ ^۱۱٫۱۲ ^۱۱٫۱۳ ^۱۱٫۱۴ ^۱۱٫۱۵ ^۱۱٫۱۶ ^۱۱٫۱۷ ^۱۱٫۱۸ ^۱۱٫۱۹ ^۱۱٫۲۰ ^۱۱٫۲۱ ^۱۱٫۲۲ ^۱۱٫۲۳ ^۱۱٫۲۴ ^۱۱٫۲۵ ^۱۱٫۲۶ ^۱۱٫۲۷ ^۱۱٫۲۸ ^۱۱٫۲۹ آیت الله محمدتقی بهجت ترنم نیوز
↑ زندگینامه آیت الله محمدتقی بهجت_خاطرات پایگاه جامع فرهنگی مذهبی آوینی
↑ خاطراتی از آیت الله بهجت شیعه نیوز
↑ ^۱۴٫۰ ^۱۴٫۱ ^۱۴٫۲ ^۱۴٫۳ ^۱۴٫۴ ^۱۴٫۵ ^۱۴٫۶ ^۱۴٫۷ ^۱۴٫۸ بازگشت به وطن و اقامت در قم مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله العظمی بهجت (قدس سره)
↑ ^۱۵٫۰ ^۱۵٫۱ ^۱۵٫۲ ^۱۵٫۳ ^۱۵٫۴ ^۱۵٫۵ ^۱۵٫۶ زندگینامه آیت الله محمدتقی بهجت_هجرت پایگاه جامع فرهنگی مذهبی آوینی
↑ زندگی نامه آیت الله العظمی محمدتقی بهجت فومنی خبرگزاری فارس
↑ آیت‌الله العظمی بهجت به ملکوت اعلی پیوست
↑ پیام‌های تسلیت به مناسبت ارتحال آیةاللّه‌العظمی بهجت قدس‌سره مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله العظمی بهجت (قدس سره)
↑ ^۱۹٫۰ ^۱۹٫۱ زندگینامه آیت الله محمدتقی بهجت_تدریس پایگاه جامع فرهنگی مذهبی آوینی
↑ شاگردان مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله العظمی بهجت (قدس سره)
↑ زندگینامه آیت الله محمدتقی بهجت_شاگردان پایگاه جامع فرهنگی مذهبی آوینی
↑ ^۲۲٫۰ ^۲۲٫۱ آثار علمی مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله العظمی بهجت (قدس سره)
↑ ^۲۳٫۰ ^۲۳٫۱ ^۲۳٫۲ زندگینامه آیت الله محمدتقی بهجت_تالیفات پایگاه جامع فرهنگی مذهبی آوینی
↑ تابناک
↑ ^۲۵٫۰ ^۲۵٫۱ ^۲۵٫۲ ^۲۵٫۳ ^۲۵٫۴ ^۲۵٫۵ ^۲۵٫۶ در حدیث دیگران مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله العظمی بهجت (قدس سره)
↑ ^۲۶٫۰ ^۲۶٫۱ ^۲۶٫۲ ^۲۶٫۳ ^۲۶٫۴ ^۲۶٫۵ ^۲۶٫۶ آیت الله بهجت در نگاه دیگر علما و مراجع پایگاه جامع فرهنگی مذهبی آوینی
↑ . http://www.farhangnews.ir/content/89425.
↑ . http://www.mashreghnews.ir/fa/news/343400/نظر-آیت‌الله-بهجتره-درباره-حوادث-یمن.
↑ . http://www.afkarnews.ir/vdcc11q0o2bqxe8.ala2.html.
↑ . http://farjamnews.com/سیاسی/item/43210-آیت-الله-بهجت-وقایع-یمن-را-پیش-بینی-کرده-بود؟.
↑ . http://asremrooz.ir/vdcf10dyew6dyca.igiw.html.

مشاهیر ایران

معرفی مشاهیر ایران